Η Αθηναϊκή Μανδολινάτα υπήρξε μουσικό σωματείο, με σημαντική θέση στα μουσικά πράγματα της Αθήνας του πρώτου μισού του 20ου αιώνα. Τελούσε υπό τη διεύθυνση του Νικόλαου Λάβδα (Πιτροφός Άνδρου 1879 – Αθήνα 30/3/1940), μαέστρου, συνθέτη, παιδαγωγού, και διδάκτορος φυσικών επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ο Ν. Λάβδας σπούδασε στο Ωδείο Αθηνών και ιδιωτικά με τον Διονύσιο Λαυράγκα.  Ήδη από τα γυμνασιακά του χρόνια ασχολήθηκε με το μανδολίνο και με τη  συγκρότηση ενός σχετικού μουσικού συνόλου, και το 1896, με τον αδελφό του  Κωνσταντίνο και τους Βασίλειο Μήτσου και Γεώργιο Ψύλλα, παρουσίασαν ένα αξιόλογο κουαρτέτο, με την πρώτη τους έδρα στην οδό Αγγέλου Γέροντα, στην Πλάκα.

Το 1900, συγκρότησε ορχήστρα 20 εκτελεστών, με έδρα στην οδόν Απόλλωνος, και έδωσε την πρώτη του  συναυλία στον “Παρνασσό“, στις 26 Μαΐου. Ανάμεσά τους, και ο λογοτέχνης και δημοσιογράφος Ζαχαρίας Παπαντωνίου και ο αδελφός του ζωγράφος Αθανάσιος Παπαντωνίου. Η επιτυχία αυτής της συναυλίας  τον οδήγησε στην ίδρυση του συλλόγου “Αθηναϊκή Μανδολινάτα”, που ήδη το  1901 είχε εξελιχθεί σε ολοκληρωμένο Ωδείο, και η έδρα είχε πια μεταφερθεί στην οδόν Απόλλωνος & Θουκυδίδου. Πραγματοποίησε ειδικές εξαιρετικά τιμητικές εμφανίσεις, όπως στους Ολυμπιακούς Αγώνες (1906),  για τον βασιλιά της Ιταλίας Βίκτορα Εμμανουήλ Γ’ (1907), και τον Κάιζερ Γουλιέλμο Β’ στο “Αχίλλειο” της Κερκύρας (1910). Επίσης πραγματοποίησε περιοδείες στο εξωτερικό (Κάιρο και Αλεξάνδρεια 1907, Σμύρνη 1908, Ν. Υόρκη 1912). Δύο ακόμη αδέλφια συμμετείχαν: ο αργότερα αντιστράτηγος Γεώργιος Λάβδας (1884-1950), έπαιζε και αυτός στη Μανδολινάτα, ενώ ο Ξενοφών Λάβδας, μηχανολόγος μηχανικός με σπουδές στο Liverpool, ασχολείτο με το χόρδισμα τών πιάνων. Ο  Πρίγκηψ Νικόλαος τής Ελλάδος ήταν επίτιμος Πρόεδρος. Καθοριστικής σημασίας υπήρξε ο Διαγωνισμός Μανδολινάτας στην Cremona, το 1910.Εκεί, η ορχήστρα ήρθε πρώτη μεταξύ 32 ονομαστών παρόμοιων συγκροτημάτων που διαγωνίστηκαν, κατακτώντας τα 3 πρώτα βραβεία της διακεκριμένης κατηγορίας, το μέγα βραβείο και το χρυσό Μετάλλιο της βασιλομήτορος, ενώ ο Ν. Λάβδας τιμήθηκε με το Α’ βραβείο διεύθυνσης.

Εδω, σχετικά αποσπάσματα από το περιοδικό PLETTRO της 30^ης Μαϊου (επάνω) και της 15^ης Μαϊου 1910 (κάτω αριστερά). Κάτω δεξιά, ο Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς, Πρόεδρος της Μανδολινάτας, πληροφορεί τους Αθηναίους,  για την υποδοχή που ετοιμάζεται για τους μουσικούς που επιστρέφουν, και τους καλεί να συμμετάσχουν (τυπογραφείο τής ΕΣΤΙΑΣ).

Από το σημείο αυτό και μετά, η πορεία της ορχήστρας, του ωδείου και του Ν. Λάβδα υπήρξε ανοδική.  Ο Ν Λάβδας διετέλεσε καθηγητής φωνητικής στο Αρσάκειο και τις Σχολές της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρίας (1913-1937) και γενικός Επιθεωρητής μουσικής στη Μέση Εκπαίδευση (1937-1940). Υπήρξε ιδρυτικό μέλος και μέλος ΔΣ της Ένώσεως Ελλήνων Μουσουργών (1931-1940). Επίσης, ταμίας του ΔΣ της «Ενώσεως Μουσικών Δημοσίας Εκπαιδεύσεως» (1930). Μαζί με τον Κωνσταντίνο Λάβδα και άλλους καλλιτέχνες  όπως τον Καλομοίρη, το 1930 συνίδρυσαν την ΑΕΠΙ.

Σε αναγνώριση της μεγάλης προσφοράς του, τιμήθηκε από τον Γεώργιο τον Α’ με τον Σταυρό του Σωτήρος, ενώ είχε πάρει και τον τίτλο του “Cavaliere” στην Ιταλία. Ήταν Τέκτων, μέλος τής Στοάς Σκενδέρμπεης υπ.αρ. 31.

Στις Σχολές της Μανδολινάτας , όπου μεταξύ άλλων διδασκόταν βιβλία δικά του και του αδελφού του Κωνσταντίνου, ο αριθμός των διδασκομένων ανερχόταν σε 480 (200 μαθητές και 280 μαθήτριες). Με νόμο, οι διπλωματούχοι και πτυχιούχοι της Αθηναϊκής Μανδολινάτας διορίζονταν καθηγητές και δάσκαλοι της ενόργανης μουσικής στα διδασκαλεία και τα λοιπά σχολεία της Μέσης Εκπαίδευσης. Περί τα μέσα της δεκαετίας του 1930, ο αριθμός των μελών της ορχήστρας ανερχόταν σε 75 και της χορωδίας σε 50.

Στις Σχολές της Μανδολινάτας , όπου μεταξύ άλλων διδασκόταν βιβλία δικά του και του αδελφού του Κωνσταντίνου, ο αριθμός των διδασκομένων ανερχόταν σε 480 (200 μαθητές και 280 μαθήτριες). Με νόμο, οι διπλωματούχοι και πτυχιούχοι της Αθηναϊκής Μανδολινάτας διορίζονταν καθηγητές και δάσκαλοι της ενόργανης μουσικής στα διδασκαλεία και τα λοιπά σχολεία της Μέσης Εκπαίδευσης. Περί τα μέσα της δεκαετίας του 1930, ο αριθμός των μελών της ορχήστρας ανερχόταν σε 75 και της χορωδίας σε 50. Ανάμεσα στους μαθητές της μανδολινάτας ήταν οι Δημήτρης Δούνης, Ηλίας Αλέσιος, Κωνσταντίνος Κυδωνιάτης, Σπύρος Σκιαδαρέσης, Μιλτιάδης Κουτούγκος ο Διονύσιος Ψαριανός, ο ανηψιός του Αντ. Κ Λάβδας  κ.α.

Ο θάνατος του Ν Λάβδα το 1940 και η εμπλοκή της Ελλάδας στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο,  οδήγησαν στη διάλυση της Α.Μ.

Μετά τον πόλεμο, το αρχείο τής Μανδολινάτας διατηρήθηκε από τον ανηψιό και μαθητή τού Ν. Λάβδα,  τον συνθέτη, μουσικολόγο, ερευνητή και κριτικό Αντ. Κ. Λάβδα.  Ο ίδιος επιθυμούσε την ανασύσταση τής Μανδολινάτας, και υπήρξαν σχετικές συζητήσεις με παλαιά στελέχη ήδη από το 1950, αλλά η αναβίωση τελικώς δεν υλοποιήθηκε τότε, κυρίως λόγω ελλείψεως ενός ικανού αριθμού καταλλήλων συνεργατών.

Εδώ, η εκπομπή “Μουσικές Μορφές: Αθηναϊκή Μαντολινάτα – Νικόλαος Λάβδας” που μεταδόθηκε από το κανάλι τής Βουλής στις 14/04/2020.

Το κτήριο της Αθηναϊκής Μανδολινάτας στην οδό Καραγεώργη Σερβίας, σε πρόσφατη φωτογραφία.